آرایه های ادبی عمومی

ساخت وبلاگ

                                         آرايه هاي ادبي عمومی

 

1)واج آرايي:تكرار يك حرف (واج)صا مت يا مصوت در كلمه هاي يك مصراع يا بيت مي باشد . تکرار واج (ج ون) در بیت زیر

 

جان بي جمال جا نان ميل جهان ندارد      هر كس كه اين ندارد حقا كه آن ندارد.

2)سجع:يكسانی دو واژه در واج هاي پاياني.

 

الف)سجع مطرف:اشتراك در واج پاياني     محبت را غايب نيست از بهر آن كه محبوب را نهايت نيست.

 

ب)سجع متوازن:اشتراك در وزن   ملك بي دين باطل است ودين بي ملك ضايع.

 

ج)سجع متو ازي:اشتراك در واج پاياني ودر وزن     هر که با بدان نشنيد نيكي نبيند.

 

3)موازانه و تر صيع:تقابل سجع هاي متوازن در دو يا چند جمله كه موجب هم آهنگي آنها شود.

 

دل به اميد روي او همدم جان نمي شود    جان به هواي كوي او خدمت تن نمي كند

 

4)جناس:يك ساني دو يا چند واژه در تمام واج ها یا در برخی ،با اختلا ف در معني

الف)جناس تام :يك ساني در تعداد و ترتيب واج ها و اختلاف در معني. برادر در بند خويش است نه برادر نه خويش است.

ب)جناس ناقص حركتي:يك ساني در صامت و اختلاف در مصو ت كوتاه.

     اي گدايان  خرابات خدا يار شماست       چشم انعام مداريد ز انعامي چند.

 

پ)جناس ناقص اختلافي:اختلاف در نوع حروف:

      دل من هست از اين بازار بيزار       قسم خواهي به داد ار وبه ديدار

 

ت) جناس نا قص افزايشي:اختلاف در معني و تعداد  حروف.

دلازرنج حسودان مرنج و واثق باش      كه بد به خاطر اميدوارما نرسد.

 

ث)اشتقاق:هم ريشگي چند وا‍‍‍‍‍‍ ژه است كه سبب مي شود واج هاي آنها يكسان باشد.

زمشرق سركوي آفتاب طلعت تو     اگر طلوع كند طالعم همايون است.

 

5)تكرار: تكرار يك يا چند كلمه موجب افزايش موقتي  دروني مي شود.

گفتي زخاك بيشترند اهل عشق من    از خاك بيش تر نه كه از خاك كم تريم

 

6)تصوير:واژه ها در آغاز و پايان بيت تكرار شود

آدمي در عالم خاكي نمي آيدبه دست      جهاني ديگر ببايد ساخت وز نو آدمي

7)مراعات نظير:آوردن واژه هايي از يك مجموعه است كه با هم تناسب دارند.

مزرع سبز فلك ديدم وداس مه نوع      يادم از كشته خويش آمد و هنگام درو

 

8)تلميح:اشاره اي است به بخشي از دانسته ها ي تاريخي.اساطيري.آيه.حد يث و....

بيستون كندن فرهاد نه كاري است شگفت      شور شيرين بر سر هر كه فتاد كوه كن است.

9)تضمين:آوردن آيه،حديث ،داستان، مصراع یا  بيتي از شاعر ديگر در ميان سخن

چشم حا فظ زير بام قصر آن حوري سرشت      شيوه ي جنات تجري تحتها الانهار داشت

 

10)تضاد:آوردن دو يا چند كلمه با معني متضاد در سخن براي روشنگري لطا فت آن.

  گفتي به غم بنشين يا از سر جان برخيز            فرمان برمت جانا،بنشينم وبرخيزم

 

11)تناقض(پارادوكس):آوردن دو واژه يا دو معني متناقض است در كلام.

 هرگز وجود حاضر غايب شنيده اي       من در ميان جمع و دلم جاي ديگراست

 

12) حس آميزي:آميختن دو يا چند حس است در كلام، به گونه اي كه با ايجاد موسيقي معنوي به تاثير سخن بيفزايد.

 از اين شعر تر شيرين ز شاهنشه عجب دارم      كه سر تا پاي حافظ را چرا در رز نمي گيرد

 

13) ايهام: آوردن واژه اي است با حداقل دو معني كه يكي نزديك به ذهن و ديگري دور از ذهن باشد . مقصود شاعر معمولا معني دورو گاه هردو معني است.

 بي مهر رخت روز مرا نور نمانده است      وز عمر مرا جز شب ديجور نمانده است

 

14) ايهام تناسب: آوردن واژه اي است دو معني كه يك معني آن مورد نظر و پذيرفتني است و معني ديگر نيز با بعضي از اجزاي كلام تناسب دارد.                                                                                                                                                                                                    ماهم اين هفته برون رفت وبه چشمم ساليست       حال هجران تو چه داني كه چه مشكل حالي است

                                                                                                                                                                                                                                   15)الف ونشر:آوردن دو يا چند واژه است در بخشي از كلام كه تو ضيح آن ها در بخش ديگر آمده است .

مرتب:نشرها به ترتيب تو زيع شده باشد

اي نور چشم مستان درعين انتظارم           چنگي حزين و جامي بنواز يا بگردان

مشوش:نشرها به ترتيب توزيع نشده باشد.

آن نه زلف است وبنا گوش كه روز است وشب است.    وآن نه بالاي صنوبر كه درخت رطب است.

 

16)اغراق:ادعاي وجود صنعتي در كسي يا چيزي است به اندازهاي كه حصول آن صفت در آن كس يا چيز بدان حد محال يا بيش از حد معمول باشد

كه گفت برو دست رستم ببند           نبند مرا دست چرخ بلند

 

17) حسن تعليل :آوردن علتي ادبي يا ادعايي است براي امري به گونه اي كه بتواند مخاطب را اقناع كند.

نه خلاف مهر كردم كه حديث جز تو گفتم   همه بر سر زبان اند و تو در ميان جاني

 

18)تشبيه :همانندي ميان دو يا چند چيز است (مشبه.مشبه به وجه شبه وادات تشبيه)

دل ما به دور رويت زچمن فراغ دار    كه چو سرو پاي بند است وچو لاله داغ دارد

 

19) تشبيه بليغ:حذف وجه شبه وادات تشبيه

دست از مس وجود چو مردان ره بشوي       تا كيميايي عشق بيابي وزر شوی

در اين نوع تشبه طرفين تشبيه با مصوت كوتاه (كسره) به هم ارتباط پيدا كرده اند

وآن را اضافه تشبيحي مي گويند

تو سرو جويباري تو لاله ي بهاري    تو يار غم گساري تو حوردلر بايي

 

20)تشبيه مفرد:تشبيهي است كه مشبه به آن يك چيز است و صفت يا صفاتي كه وجه شبه اند

از همان يك چيز استنباط مي شوند

تو همچو صبحي و من شمع خلوت سحرم    تبسمي كن و جان بين كه چون همي سپردم

 

21)تشبيه مركب: تشبيهي است كه در آن وجه شبه از دو يا چند چيز كه با هم آميخته اند گرفته ميشود

طرفين تشبيه دو چيزيا بيشتر است. يك هئيت به هئيت ديگر

ديده ي اهل طمع به نعمت دنيا   پر نشود هم چنان كه چاه به شبنم

 

22)استعاره مصرحه(آشكار ): بيان مشبه به واراده ي تمامي اركان تشبيه. در استعاره لفظ در غير معني اصلي به كار مي رود.هزاران نرگس از چرخ جهان گرد    فروشد تا برآمد يك گل زرد

 

22)استعاره ي مكنيه (كنايي): مشبهي است كه به همراه يكي از اجزاه يا ويژگي هاي مشبه به مي آيد. اين ويژگي وجه شبه يا يكي از وجه شبه هاي بين مشبه ومشبه به است.

 به صحرا شدم ، عشق باريده بود.

 تو را ز كنگره ي عرش مي زنند صفير     ندانمت كه در اين دامگه چه افتاده است

 نكته: تمام استعاره هاي كنايي، اضافه ي استعاري مي باشند.

ديده ي عقل مست تو، چرخه ي پست تو   گوش طرب به دست تو، بي تو به سر نمي شود

 

23) حقيقت: اولين ورايج ترين معنايي كه از يك واژه به ذهن مي رسد.

      مجاز:   به كار رفتن واژه اي است در غير معناي  حقيقي، به شر ط وجود علاقه وقرينه

 علاقه: پيوند وتناسب بين حقيقت ومجاز.

 قرينه: نشانه اي كه ذهن را از حقيقت باز مي دارد.

طاقت سر بريدنم باشد     وز حبيبم سر بريدن نيست

يكي درخت گل اندر خانه ي ماست     كه سروهاي چمن ، پيش قامتش پستند

 

24)انواع علاقه ها وساخت مجاز.

الف)جز ئيه:جزيي از يك چيز به جاي تمام آن بكار رود.

پيش ديوار آن چه گويي هوش دار      تا نباشد در پس ديوار گوش

 

ب)كليه:تمام يك چيز به جاي جزيي آن چيز مي آيد.

سرآن ندارد امشب كه بر آيد آفتابي     چه خيا ل ها گذر كرد و گذرنكرد و خوابي

 

ت)سببيه: سبب چيزي جانشين خود آن چيز شود.

ديدم كه نفسم در نمي گيرد و آتشم در هيزم تر اثر نمي كند

 

ث)لازميه:چيزي به دليل همراهي هميشگي با چيزي به جاي آن به كار مي رود

محتاج قصه نيست گرت قصد خون ماست      چون رخت از آن توست به سمعا هم حاجت است.

 

ج)آليه:ابزاري جانشين كاري مي شود كه با آن ابزار انجام مي شود.

بر آشفت عابد كه خاموش باش     تو مرد زبان نيستي گوش باش

 

25)كنايه :پوشيده سخن گفتن دربا ره ي امري . دريافت معني معني است از طريق استدلال                                                           -نوشتم به محرومي از هيچ كوي    چرااز در حق شوم زرد روي

-هنوز از دهن بوي شير آيدش        همي راي شمشير و شير آيد ش

 

*قافيه: در پايان ابيات كلماتي نا مكرر قرار مي گيرند كه در يك يا چند حر ف آخرشان همانند مي باشند ، به اين كلمات قافيه مي گو يند .

بي ادب تنها نه خود را داشت بد       بلكه آتش در همه آفاق زد

 

 *رديف :كلمه يا كلماتي كه پس از قا فيه عينا(همانند هم) تكرار مي شوند . در ظاهر و معني يكسان مي باشند .

بشنو از ني چون حكا يت مي كند     از جدايي ها شكايت مي كند

*بيت :هر يك از سطر هاي شعر (قديم )بيت نام دارد.بيت كم ترين مقدار شعر و به عبارت ديگر واحد شعر مي باشد .

بگذار تا بگريم چون ابر در بهاران      كز سنگ ناله خيزد روز وداع ياران

 *مصراع :هر يك از قسمتهاي بيت مصراع نام دارد .بيت كم ترين مقدار سخن موزون يك مصراع است

ملكا ذكر تو گويم كه تو پاكي وخدايي       نروم جز به همان ره توام راه نمايي

 

قالب شعر :شكلي كه قافيه به شعر مي بخشد قالب نام دارد .تفاوت قالب ها تفاوت در چگو نگي قا فيه هاي آن هاست .

1)قصيده شعري است كه مصراع  اول و مصراع هاي زوج آن هم قا فيه اند . تعداد ابيات آن از پا نزده بيت بيشتر باشد .

موضوع آن بيشتر ستايش . نكوهش .وصف طبيعت يا مسا ئل اخلا قي است .

 

2)غزل :شعري است كه مصراع اول و مصراع هاي زوج هم قا فيه مي باشند .بين پنج تا دوازده بيت مي باشد گاهي هم تا  پانزده بيت مي رسد .موضوع غزل:عشق.احساسات دروني.عرفان......

مشهور ترين غزل سرايان:حافظ.سعدي.مولوي.صائب.شهريار .رهي معيري..

 

3)قطعه:شعري است كه حداقل دو بيت دارد مصراع هاي زوج هم قافيه مي باشند.

موضوع:اخلاقي.اجتماعي.تعليمي.مدح وهجو.     مشهور ترين:انوري. ابن يمين.پروين اعتصامي

 

4)ترجيع بند: غزل هايي است با قافيه هايي متفاوت ويك بيت مصرع درميان آنها تكرار مي شود.     موضوع : مدح. عشق. عرفان.    مشهورترين: فرخي سيستاني. سعدي. هاتف اصفهاني

 

5)تركيب بند: همانند ترجيع بند اما بيتي كه در ميان تكرار مي شود.  موضوع: رثا. مدح وعشق.    مشهورترين: قطران تبريزي. جمال الدين اصفهاني. محتشم كاشاني. وحشي بافقي

6)مسمط : شعري كه از رشته هاي گوناگون تشكيل شده است . هر قسمت يا رشته قافيه اي جداگانه دارد. در هر قسمت مصراع ها به جز مصراع آخرهم قافيه اند. مصراع  آخر رشته بند مي گويند وحلقه ي ارتباطي مي باشد.

موضوع : تغزل ومدح. اشعارسياسي. ملي. ميهني.....    بنيانگذار: منوچهري دامغاني

 

7)مثنوي : شعري است كه هر بيت قافيه اي جداگانه دارد. خاص ايرانيان وفارسي زبانان است.   موضوع : حماسي . اخلاقي. عاشقانه وعارفانه    مشهورترين: فردوسي. سعدي. نظامي. عطار. مولوي......

 

8) رباعي: شعري چهار مصراعي است كه مصراع دوم معمولا قافيه ندارد.   موضوع: عارفانه. عاشقانه يا فلسفي.  مشهورترين: خيام. عطار. عطار. مولوي. باباافضل......

 

9) دوبيتي :  همانند رباعي است اما وزن آن فرق مي كند.

ما را در سایت هم آوا دنبال می کنید

برچسب : نویسنده : حسین احمدی arefan59 بازدید : 444 تاريخ : جمعه 22 آذر 1392 ساعت: 23:23

خبرنامه